کدکس چیست؟
کدکس یک واژه‌ی لاتین می‌باشد که در اصل به معنی مقررات است. این واژه در اصل از ترکیب دو سازمان خوار و بار کشاورزی یا FAQ و سازمان بهداشت جهانی WHO می‌باشد که کمیسیون مشترک این دو سازمان، کمیسیون مقررات غذایی یا کدکس CAC را تشکیل داده است. از آنجا که در تمام جهان لزوم تدوین استانداردهای غذایی حائز اهمیت است و توجه به این موضوع سبب شد تا در سال ۱۹۶۳ این استاندارد ایجاد گردد.
در بین استانداردهای غذایی، کدکس دومین استاندارد اصلی مواد غذایی در جهان می‌باشد. این استاندارد تلاش می‌کند تا استانداردهای مواد غذایی را جمع‌آوری کند و آن را با استانداردهای بین‌المللی تطبیق دهد و این استانداردها را به شکلی واحد ارائه کند. در حوزه صنایع غذایی برای اینکه در طول زنجیره غذایی مخاطرات بیماری زا کاهش پیدا کند بایستی تمام طرف‌های زنجیره غذایی تلاش همه‌گیر داشته باشد. هر سازمانی که در رده‌های تولید مواد غذایی فعالیت می‌کند باید تمام مخاطرات سیستم تولیدی خود را شناسایی و کنترل کنند و رعایت این استاندارد اطمینان از ایمنی غذا را به دنبال دارد.
هدف اصلی در کمیسیون کدکس تدوین استانداردهای غذایی به‌صورت واحد و یکسان است و هر ساله جلسه تدوین استانداردها در سازمان خوار و بار کشاورزی و یا سازمان بهداشت جهانی انجام می‌شود. کشورهای زیادی از جمله ایران عضو این سازمان هستند و می‌توانند در اجلاس این سازمان شرکت کنند و تمام قوانینی که نیاز به نیاز به بازنگری و اصلاح داشته باشند در این اجلاس بیان می‌شود.
اهمیت کدکس در صنایع غذایی
اهمیت کدکس در صنایع غذایی بیشتر به دلیل بالا بردن کیفیت مواد غذایی در تمامی فرآیندهای تولید و مصرف می‌باشد. دلایل اهمیت این موضوع در صنایع غذایی حفظ منافع و بهداشت مصرف کننده، بالا بردن سطح روابط تجاری و هماهنگ کردن استانداردها در تمام بخش‌های مواد غذایی، هماهنگ کردن انواع فعالیت‌های کدکس در قسمت‌های دولتی و غیردولتی، تعیین کردن اولویت‌ها و ارائه نمودن راهکارهای لازم در رابطه با پیش‌نویس‌های استاندارد با کمک گرفتن از سازمان‌های ذی‌نفع و تسهیل تجارت و تبادل مواد غذایی در بین کشورها، رعایت مسائل ایمنی و جلب اطمینان مصرف کننده و ... می‌باشد.
اهمیت رعایت استاندارد کدکس در صنایع لبنیات
رعایت کدکس در صنایع لبنیات به دلیل پایین آوردن سموم موجود در مواد لبنی از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به اینکه شیر پاستوریزه حاوی آفلاتوکسین است و این سم اگر بیشتر از مقدار استاندارد باشد سلامت افراد را تهدید می‌کند. پس با این وجود مقیاسی را برای اندازه‌گیری آن در نظر گرفته‌اند. اگر مبنای مقایسه کدکس اروپا باشد باید بیشتر از ۵۰ نانوگرم در لیتر نباشد ولی مقایسه ایران ۱۰۰ نانو گرم است در صورتی که مقیاس اروپا ۵۰۰ می‌باشد. که شیرهای موجود در ایران میزان ۳۰ تا ۴۹۰ نانوگرم از این سم را دارند که با پیشرفت تکنولوژی هر روز در حال کاهش است.
قوانین کدکس لبنیات و آبمیوه کدم‌اند؟
قوانین کدکس هر ساله در جلسه تدوین استانداردها منتشر می‌شود. این قوانین در برگیرنده‌ی ۱۰ اصل می‌باشند که در این قوانین نحوه فعالیت ها، قوانین پذیرش اعضا، عملکرد افراد و کشورهای عضو کمیسیون و تدوین استانداردها بررسی می‌شود. قوانین این استاندارد قابلیت پیاده‌سازی بر روی صنایع لبنیات و آبمیوه را دارد و تمام عوامل درگیر از محصولات کشاورزی گرفته تا تولید و بسته بندی را ملزم به رعایت قوانین می‌کند و در هر کشور سازمان‌های نظارتی مسئول بررسی و کنترل کیفیت مواد تولیدی هستند و بر اساس مقیاس‌های مختلفی مواد را بررسی می‌کنند.
استانداردها و قوانینی که در صنایع باید در چارچوب کدکس باشند شامل نام، دامنه کاربرد، تعریف، ترکیبات اصلی تشکیل دهنده و عوامل کیفیتی، افزودنی‌ها، آلاینده ها و ویژگی‌های بهداشتی، وزن و اندازه، برچسب گذاری، روش آزمون و نمونه گیری می‌باشد.
رعایت قوانین و استاندارد کدکس در ایران چگونه عملی می‌شود؟
ایران در سال ۱۳۶۸ عضو کمیسیون کدکس شد. کشور ایران با انجام فعالیت‌های مؤثر و مناسب در همان سالی که به عضویت این کمیسیون در آمده بود توانست نظر مدیر اجرایی را به خود جلب کند و مورد تشویق قرار بگیرد. رعایت قوانین این استاندارد در ایران با سیاست گذاری ارکان‌هایی نظیر شورای هماهنگی کدکس غذایی ایران، کمیته اجرایی، کمیته‌های فنی و کارگروه تخصصی انجام می‌شود.
آیا رعایت کدکس در ایران لازم است؟
استاندارد مواد غذایی کدکس در ایران ضرورتی اجتناب ناپذیر است و نیازمند عزم ملی می‌باشد. با توجه به اینکه ایران جزو کشورهای پیشتاز در کمیسیون بوده و رعایت آن را در همه ی صنایع غذایی لازم و ضروری دانسته است پس با این وجود با هدف حفظ منافع و بهداشت افراد جامعه، آسان کردن روابط تجاری و هماهنگی بیشتر در خصوص اقدامات انجام شده در حوزه محصولات غذایی، هماهنگی در رعایت استانداردها در تمام بخش‌های دولتی و غیردولتی و ... قدم‌های مهمی برمی‌دارد.اولین اساسنامه در سال 1366 با مشارکت وزارت امور خارجه و وزارت کشاورزی کل کشور جهت استقرار دبیرخانه کشوری و پایبندی آن به عنوان محیطی برای تشکیل جلسات پایه‌ریزی شد و از همان دوران به بعد به عنوان برترین کدکس در آسیا مورد تشویق قرار گرفت.
دامنه کاربرد استاندارد کدکس
همان‌طور که گفته شد استاندارد کدکس تمام سازمان‌هایی که در محدوده مواد غذایی فعالیت می‌کنند را شامل می‌شود. سازمان‌هایی نظیر کارخانه های تولید مواد غذایی و خوراک دام، عوامل مرتبط با حمل و نقل و انبارداری، فروشگاه‌های خرده فروشی و تأمین کننده خدمات مربوط به غذا که شامل خدمات بسته بندی، توزیع و ... می‌باشد و ملزم به رعایت قوانین این استاندارد هستند. این استاندارد می‌تواند در سراسر زنجیره تأمین مواد غذایی هم پیاده شود مراحلی از قبیل تولید در مزرعه، مراکز نگهداری دام و طیور، ماشین آلات صنایع غذایی و کارخانجات تولید و ... باید پیرو قوانین کدکس باشند.
اهداف کمیسیون کدکس غذایی
حفظ ایمنی و بهداشت استفاده کنندگان و تسهیل در روابط تجاري بین کشورها و هماهنگ شدن اقدامات انجام شده در زمينه مواد غذايي در تمام کشورهای عضو کمیسیون کدکس هماهنگ کردن تمامی فعالیت‌های مرتبط با استاندارد مواد غذايي در بخش‌های دولتي و خصوص تولید و توزیع مواد غذایی تعيين نمودن اولويت های لازم در استانداردها و ارائه راهنمایی‌های لازم در زمينه پیش‌نویس‌های استاندارد با کمک سازمان‌های ذينفع نهايي کردن استانداردهای تدوین شده توسط اعضای مجمع و تصویب آن ها و انتشار آن‌ها به‌صورت مقررات و يا codex در قالب استانداردهاي منطقه اي يا بين المللي، تکميل و اصلاح استانداردها پس از بررسي هاي مناسب و لازم و در صورت لزوم بازنگری های لازم در قوانین
روش‌های تدوین استاندارد کدکس
کشورهایی که عضو کمیسیون کدکس هستند می‌توانند در تدوین استانداردهای نظرات خود را اعلام کنند. در تدوین استانداردها دو روش کلی وجود دارد که شامل موارد زیر می‌باشد.
•روش معمولی تدوین استاندارد مواد غذایی: این روش در برگیرنده‌ی ۸ مرحله می‌باشد. کشورهایی که عضو کمیسیون هستند می‌توانند در مراحل ۳، ۶ و ۸ نظرات خود را بیان کنند.
•روش سریع تدوین استاندارد مواد غذایی: این روش که شامل ۵ مرحله می‌باشد و کشورهای عضو سازمان می‌توانند در مراحل ۳ و ۵ نظرات خود را بیان کنند.